Voetbal in Ermelo

Sporten is niet altijd zo’n gemeengoed geweest als tegenwoordig, waar het deel uitmaakt van een gezonde levensstijl. Sterker nog; vanuit confessioneel oogpunt, met name vanuit het protestantisme zelfs verfoeid. Zeker wanneer het competitieve sport bedroeg. Maar zelfs gymnastiek zonder competitie werd gezien als verheerlijking van het lichaam. Met de zaterdag nog als gewone werkdag, werd de zondag in protestantse kringen als speeldag al helemaal afgewezen, wat voor de gemeente Ermelo ook opgeld deed. Het verzoek vanuit de kerken in 1911 aan de gemeenteraad om het voetbal op zondag in de gemeente (waartoe tot ’72 ook o.a. Nunspeet behoorde) te verbieden gold dus niet alleen de voetbalvereniging in Nunspeet, maar ook die in Ermelo. Op basis van het verenigingsrecht was het niet mogelijk om zondagvoetbal in de gemeente te verbieden, maar vanwege een gemeenteverordening op de zondagsrust kon men de toewijzing van een veld binnen de bebouwde kommen tegenhouden. Dat gebeurde dan ook. De zondagvoetbalvereniging in Nunspeet kreeg (later) ook een veld in het dorp zelf, nadat het overstapte naar de zaterdag.

Met minder financiële middelen was het verenigingsleven natuurlijk veel minder ontwikkeld dan in het heden. Rond 1900 bestonden er wel muziekverenigingen in het dorp, zoals de Chr. Muziekverenigingen Excelsior van 1893 en het twee jaar jongere Crescendo, opgericht op Veldwijk. De oudste bestaande sportclub van het dorp is de gymnastiekvereniging Sparta van 1913.

In Nederland vond het voetbal zijn intrede via een van oorsprong Engelse textielbaron in Enschede. De eerste voetbalclubs in het land waren vaak nog verbonden aan bv een cricketvereniging. De oudste clubs werden al voor 1900 opgericht. In Ermelo waaide het voetbal over vanuit Amersfoort via Nijkerk. Dat betrof wel degelijk zondagclubs (hoewel er in eerdere geschiedschrijving vanuit gegaan is, dat er in het dorp geen zondagclubs bestonden). Veel is er over de oorsprong van het Ermelose voetbal niet bekend. In de gemeente was er nauwelijks draagvlak voor en publiciteit werd er amper aan gegeven. Voor de Oudheidkundige Vereniging Ermelo dook Peter Yska in het voetbalverleden. Zijn betreffende artikel, dat in het eigen blad “Van ’t Erf van Ermel” (nr. 70, nr. 72 en nr. 73), is hier bewerkt en aangevuld:

In de grote steden was al in de laatste decennia van de 19e eeuw sprake van voetbalclubs; ook in de grotere Gelderse steden. Voor het deel van de Veluwe, waartoe de gemeente Ermelo behoorde, kwam de stimulans vanuit Amersfoort. Dat had wellicht te maken de Utrechtse Provinciale Voetbal Bond, die zich ook richtte op dit deel van de Veluwe en Het Gooi. In Harderwijk verzocht de Harderwijkse Voetbal Club (HVC) Achilles de gemeente om een perceel in de Stadsweide om het voetbal te kunnen beoefenen. In Ermelo volgden initiatieven in 1901 en 1903. Het Overveluwsch Weekblad/De Harderwijker Courant maakte op 17 mei 1901 melding van een wedstrijd van HVC Achilles, dat een wedstrijd tegen de Ermelosche Voetbal Club (EVC) met 3-0 glansrijk won. Op 27 november van dat jaar wonnen de Harderwijkers met 2-3 van EVC. Namen van spelers werden daarin niet genoemd. Let wel; veel oudere Ermeloërs spreken nog vaak over EVC, waar zij EFC (zowel bij de voorloper van DVS, als bij de huidige zustervereniging) bedoelen. Zie hier de oorsprong van die uitspraak. Die Ermelose club speelde tot 1915 alleen vriendschappelijk tegen clubs uit Harderwijk en Nunspeet, terwijl HVC Achilles wel uitkwam in de UPVB. (De Databank Sport vermeldt als oudste voetbalclub in Harderwijk: HVC met als beginjaar 1904). Op 21 mei 1914 was de Nunspeetsche Voetbal Vereniging, opgericht op 2 augustus 1910 winnaar van de wedstrijd tegen EVC (0-2). In een georganiseerde fietstocht hadden zo’n dertig liefhebbers uit Nunspeet zich naar Ermelo begeven, aldus berichtgeving in het Nunspeets Week- en Advertentieblad. EVC had haar veld in 1915 aan het einde van de Parallelweg (huidige Dr. Van Dalenlaan) op de heide. Dat zou dus het veld geweest kunnen zijn, waar DVS’33 na haar oprichting speelde. Het Overveluwsch Weekblad/HC vermeldde op 15 mei 1915 nog de uitslagen van NVV-EVC (4-1) en het Harderwijkse DOS en Alleen Weerbaar (AW) uit Ermelo (1-1). Het bestuur van dat EVC bestond uit de heren G. Broekhuizen (voorzitter), J. Tromp (secretaris), H. Zoet (penningmeester) en de leden J. Braamburg en A. Visser.

Het Ermelose voetbal van 1915 kende dus meer clubjes dan EVC. Naast het genoemde AW ook nog een club onder de naam Voorwaarts. Op 2 juni van dat jaar noemde de Harderwijker courant de fusie tussen EVC en AW tot de nieuwe vereniging Veluvia, dat de wedstrijd van Voorwaarts met 2-1 verliest. Daarna werd niets meer van Voorwaarts vernomen. Dat zou te maken kunnen hebben met de mobilisatie vanwege de eerste wereldoorlog (’14-’18), waardoor veel jonge mannen opgeroepen werden voor het leger.

Na de wedstrijd tegen de plaatsgenoot speelde Veluvia in de periode van ’15 tot ’17 nog tegen Amersfoortse clubs als HBS en Quick. De eerste is nooit aangesloten geweest bij een bond en de laatste is de oudste nog bestaande vereniging van Amersfoort. Daarnaast ook tegen TOGIDO, een evenmin geregistreerde club uit Nijkerk, en HSC, dat van ’13 tot ’18 bestond en vanaf ’14 onder de naam Harderwijk door het leven ging.

Dat Veluvia zich moest beperken tot vriendschappelijke wedstrijden, had wellicht te maken met het verbod van de gemeente om op zondag te voetballen. De internering van Belgische vluchtelingen zorgde in die jaren voor een aanvulling van de tegenstanders.

Over de omvang van Veluvia is niet veel bekend. Een advertentie in De Harderwijker van 21 maart 1917 na het overlijden van het bestuurslid Gerrit Drost op 19-jarige leeftijd namens het bestuur en leden geeft enig inzicht: W.A. Groothuis, H. Bekker, Jac. Plomp, H. Dupont, J. Braamburg, A. Kluppel, H. Middelburg, D. Middelburg, Joh. van Beek, W. ten Hoope, Joh. Bosman, C. Bokhorst, F. Molenberg, J. Zwikker, Th. Knevel, B. Groothuis, C. Braamburg, J. Middelburg.


Elftalfoto uti 1927 vermoedelijk EFC, staande v.l.n.r. Kok, Broekhuizen, Vos, van Buren, ?, Schraal, zittend v.l.n.r. Braamburg, Versteeg, Makaske, Tromp, Cees Braamburg

De laatste naamsvermelding van Veluvia is in een wedstrijd tegen een interneringselftal onder de naam ‘Boom’ (een stad in Vlaanderen), dat door de Belgen met 6-1 gewonnen wordt. Op 14 juli 1917 dook voor het eerst de naam op van Ermelosche Football Club (EFC) “vroeger Veluvia”, dat met 0-1 van het interneringselftal Veteranen won. De interneringselftallen verdwenen na het einde van WO I, waarna EFC nog vriendschappelijke wedstrijden speelde tegen de Harderwijkse clubs HSC en SDO, Putten Vooruit en PVC (ook uit Putten), de gelijknamige club uit Nijkerk en Sparta, en het Nunspeetse NVV.

Vanaf ’15 tot ’21 was Veluvia, later EFC, enige tijd de enige voetbalclub in Ermelo. Vanaf ‘21 verschenen er in De Harderwijker ook berichten over Excelsior en SSS, toen er voor de zaterdagavond een wedstrijd tussen die twee clubs werd aangekondigd. En dat op een veld naast de Electrische Centrale (waar nu serviceflat Croonenburg staat); het veld waarop ook de toenmalige Korfbal Club Ermelo speelde. SSS won die wedstrijd met 0-1. EVV Excelsior organiseerde in die tijd ook seriewedstrijden (een toernooi) met deelname van SSS, PVC 1 en 2 uit Putten, TOG 1 en 2 uit Harderwijk en Sparta uit Nijkerk. Als scheidsrechters dienden de heer D. Middelburg uit Putten en uit Ermelo de heren J. Plomp en J. Zwikker; toevalligerwijs ook namen, die in voornoemde overlijdensadvertentie voorkwamen. TOG 1 (uit Harderwijk) eiste de eerste prijs (fl 15,-) voor zich op en de twee verliezers ontvingen toch nog fl 5,-.

Excelsior wordt daarna nog in twee wedstrijden genoemd; tegen SVW uit Hulshorst en TOG 2. De laatste berichtgeving betreft een nieuwjaarswens in De Harderwijker van 30 december 1921. In juni van dat jaar verzochten de twee clubs nog bij de gemeenteraad om een perceel om hun sport te kunnen beoefenen onder de voorwaarde, dat dat niet op de zondag zou zijn. Daarvoor wees het college van B&W een veld op Groevenbeek toe achter de Suikerbakker, maar na die toewijzing werd er nooit meer wat van die clubs vernomen.

EFC was destijds de constante factor in het Ermelose voetbal, hoewel de club tot ’18 wel te lijden had van de mobilisatie. Vooral de aanvulling onder de jeugd van Ermelo bleek moeizaam door gebrek aan belangstelling. Of had het te maken met de heersende opvattingen over het bedrijven van competitieve sport, de zondag (waar wel een goed georganiseerde competitie bestond) als speeldag, gebrek aan een competitie op de zaterdag. Waar Excelsior en SSS ter ziele gingen, overleefde EFC wel en had in ’26 tussen de twintig en dertig leden. Het tweede elftal speelde in dat jaar met 1-1 gelijk tegen TOG 2.

De behoefte aan een competitie op de zaterdag deed zich voelen, waarna een commissie een poging deed om te komen tot de oprichting van de Noord-Veluwsche Voetbal Bond voor het organiseren van wedstrijden op de zaterdag. Die commissie bestond uit de Ermeloër M.v.d. Mey, Puttenaar M. Middelburg, Nijkerker J. van Koot en Harderwijker J. Wuestman. Allereerst werd er een verzoek gedaan aan de Gelderse Voetbal Bond (GVB) om een zaterdagcompetitie op poten te zetten. Die schoof dat door naar de KNVB, waarna er toestemming kwam om de deze bond op te richten. De UPVB, aan wie dat verzoek aanvankelijk was doorgeschoven, had meer informatie nodig om tot een initiatief op de zaterdag te komen. Die bond was weliswaar neutraal, maar was wel genegen tot oprichting specifiek voor de zaterdag of nog specifieker; voor de plaatsen op de Veluwe, waar zondagvoetbal verboden was. De bond ging op januari 1922 nog wel van start, maar hield dat jaar ook weer op te bestaan. Opmerkelijk; de Noord-Veluwsche Voetbalbond werd opgericht in ‘Zaal Bakker’, waar later ook DVS’33 en ook EFC’58 het levenslicht zagen.

Na deze mislukking zocht EFC weer haar heil in het spelen van vriendschappelijke wedstrijden, zoals WNN uit Harderwijk en NVV uit Nunspeet, en toernooien, zoals tegen Velocitas en Quick uit Elburg, VVO, TOG en Trekvogels uit Harderwijk, NVV, HGM uit Putten en Sparta uit Nijkerk.

In ’24 kreeg EFC er een lokale concurrent bij, toen Sparta in juni van dat jaar een verzoek aan de gemeente deed voor een veld aan de Horloscheweg (nu Julianalaan) nabij de Wilhelminalaan. De locatie doet al vermoeden, dat het hier om een wat meer elitaire club ging. Er werd een terrein toegewezen op de heide bij Groevenbeek, nabij het terrein van de korfbalclub Gelria. Op 13 mei 1927 won Sparta een thuiswedstrijd van Flevo uit Harderwijk met 6-1. Het tweede elftal verloor die middag met 10-1 van Groot Emaus. Op 25 september 1928 verloor VIAS uit Leuvenum (!) met 2-0 van Sparta 2.

In die tijd was er ook al een vereniging opgericht onder de naam (Be) Quick. De oorsprong van die vereniging moet gezocht worden in de groei van Nieuw-Ermelo (begonnen met de verharding van de Stationsstraat). Het veld van die club lag achter Sonneheerdt. Die club kwam vaak uit tegen Sparta en beide clubs hadden wellicht hetzelfde probleem. Veel van de leden gingen studeren en verlieten vervolgens het dorp. Volgens een jubileumuitgave van de DVS-Klok was dat de reden voor Sparta en Quick om te fuseren. Zij gingen de nieuwe vereniging Ajax vormen. Die naam kwam ook voor het eerst in ’32 voor. Ajax ging spelen op het terrein van Knevel aan de Heidelaan. In dat eerste jaar waren dat weer vriendschappelijke wedstrijden en toernooien, zoals tegen SDO uit Nijkerk, TOG, VOG en SVU uit Harderwijk, HGM uit Putten en Emaus uit Ermelo. Ajax, dat met twee teams meedeed, werd met haar eerste elftal winnaar van deze seriewedstrijden. Het bijzondere in dit gedeelte is, dat Sparta kennelijk voor het eerst tegen VOG voetbalde. Die Harderwijkse zondagclub werd in ’27 opgericht en moest later van de UPVB een V voor de naam voegen; het huidige VVOG dus.

In ’32 komt ook voor het eerst de naam van Ermelosche Boys voor, dat in juli van dat jaar deelneemt aan een toernooi van HGM in Putten.

Op 31 augustus van 1932 berichtte De Harderwijker over een bijeenkomst van leden van de diverse voetbalclubs op initiatief van oud-voetballers in ‘Zaal Bakker’, omdat er in Ermelo wellicht te veel voetbalverenigingen bestaan. Het doel is om te komen tot één voetbalclub. In het artikel van de Oudheidkundige Vereniging wordt gesuggereerd, dat er na deze vergadering alleen nog EFC en Ajax bestonden, hoewel in de jaren daarna ook de naam van Ermelose Boys voorkwam.

In de Noord-Veluwsche Voetbalbond kwam in ’22 de naam ‘Ermelo’ als club nog voor, waar gedoeld werd op EFC, alsmede in ’33 in de rangen van de UPVB. Eveneens vermeldde Databank Sport Ermelo-zaterdag, waarmee waarschijnlijk Ajax bedoeld werd. Mogelijk was dat, omdat Ajax, EFC e.d. meer voorkomende namen waren en daarom de plaatsnaam genoemd werd. Dat Ermelo-zaterdag kwam ook uit in de UPVB, dat kennelijk dus ook al een competitie op de zaterdag organiseerde. Ermelos(ch)e Boys werd ook genoemd in ’42, toen het in de afdeling Utrecht (voorheen UPVB) uitkwam en zou in ’38 voor het eerst aangemeld zijn. Het SDO, dat als Ermelose vereniging in ’34 voetbalde in de Christelijke Nederlandse Voetbal Bond, kwam waarschijnlijk uit Tonsel en is mogelijk dezelfde vereniging als het Harderwijkse SDO. De laatste vermelding van die club was in ’40.

In de geschiedschrijving van DVS’33 werd als motief voor de fusie van EFC en Ajax de start van een competitie op de zaterdag genoemd. De Christelijke Nederlandse Voetbal Bond (CNVB), opgericht in 1929, en de UPVB zouden voornemens daartoe hebben. Beide clubs achtten zich daar afzonderlijk niet sterk genoeg voor. Zowel Ajax als EFC namen in het seizoen ’32-’33 deel aan de zaterdagmiddagcompetitie (ZMC) van de UPVB. Het Overveluwsch Weekblad/De Harderwijker Krant maakte echter nog melding van de laatste competitiewedstrijd tussen HVC en Ajax:

“Zaterdag werd door HVC de laatste competitiewedstrijd gespeeld tegen Ajax te Ermelo. Het was een zeer spannende mooie wedstrijd. Ajax paste de tactiek toe om door een overrompeling HVC te overbluffen. Snelle aanvallen werden direct na de aftrap ondernomen. Het spande voor het HVC-doel, maar de keeper weerde zich dapper. Enkele prachtkansen werden gemist. Na de eerste overrompeling herstelde HVC zich spoedig. Haar achterhoede ging tot een krachtig offensief over. De rust brak aan met 0-0. Door de HVC-ers werd besloten de rollen eens om te keeren. De aanvallen op het Ajax-doel werden na tien minuten spelen productief door een mooi schot van R.Kroes. Het gelukte Ajax gelijk te maken. Het spel dat even was verflauwd, laaide weer hoog op. Even voor het einde gaf R.Kroes met een mooie doorbraak HVC met 2-1 de leiding. Met deze overwinning is het HVC gelukt om ongeslagen kampioen te worden van de dubbele Veluwsche Zaterdagmiddag Competitie te worden.”

Kennelijk waren de clubs niet tevreden over deze competitie, want de clubs uit deze regio stapten in ’33 over naar de CNVB. Het Harderwijkse HVC als eerste, waarna HGM uit Putten volgde. Ook Ajax en EFC zetten die stap, waarna het voor de UPVB onmogelijk werd om nog een competitie op de zaterdag te organiseren. Ajax informeerde in een poging van de UPVB in Hotel Oranje (later het Oranje Hotel) in Ermelo nog wel, tegen welke clubs het zou uitkomen, als het in de UPVB zou blijven spelen. 

De UPVB voorzag in de competitie van de CNVB weinig toekomst en verwachtte, dat de clubs na een jaar wel zouden terugkeren. De kersverse club DVS’33 begon haar bestaan na de fusie dus in de CNVB.